Zajęcia edukacyjne

Zajęcia edukacyjne wg M. Montessori oparte na integracji sensorycznej.

Pedagogika Marii Montessori funkcjonuje w życiu codziennym dziecka umożliwiając mu poznawanie świata przez działanie, doświadczanie, odkrywanie i przeżywanie, uruchamiając jego własne „zmysły bliskie”. Każde dziecko posiada wrodzone mechanizmy poznawcze (naśladownictwo i popęd poznawczy). Zauważenie jego dążeń rozwojowych, potrzeb i możliwości, a także umiejętne wyjście im naprzeciw, pozwoli jak najskuteczniej  ten rozwój wspomagać i ukierunkowywać, a jednocześnie da dziecku poczucie radości i przyjemności.

Materiał rozwojowy

Materiał dydaktyczny tworzy logicznie uporządkowaną całość programową. Umożliwia wyjście w uczeniu się dziecka od doświadczenia i poznania zmysłowego, służy nie tylko rozwojowi intelektu, ale kształceniu całej osobowości. Swoje materiały Maria Montessori nazywała również „zmaterializowaną abstrakcją”, ponieważ służą temu by abstrakcyjne procesy stawały się namacalne. 

Materiały montessoriańskie uwzględniają stopień rozwoju dziecka, odpowiadają danej wrażliwej fazie oraz samej logice rzeczy tak, aby dziecko ucząc się mogło ogarnąć większe sekwencje poznawcze. Oddziaływają całościowo, zwłaszcza angażują zmysły i pobudzają ruch. Budzą poczucie estetyczne, motywację, ciekawość i zainteresowania, przez co wyzwalają różne formy aktywności.

Cały materiał dydaktyczny podzieliła Maria Montessori na cztery kategorie:

1. Materiał niezbędny do ćwiczeń życia praktycznego
2. Materiał sensoryczny – służący wszechstronnemu kształceniu zmysłów oraz pobudzaniu aktywności umysłowej.
3. Materiał akademicki – służący nauce języka, matematyki i innych dziedzin wiedzy.
4. Materiały artystycznie związane z ekspresją dziecka. 

Maria Montessori sugeruje wiek do zajęcia się określonym materiałem, jednak zaznacza, że odpowiedni moment musi być ustalony dla każdego dziecka indywidualnie, poprzez obserwację i eksperymentowanie. Podkreśla, by wychowywać każde dziecko , zgodnie z poziomem rozwoju, w którym aktualnie się znajduje. Według autorki dziecko jest architektem człowieczeństwa, posiada wrodzoną aktywność, siłę rozwojową i energię witalną, która prowadzi do rozwoju. Plan budowy i wrodzona aktywność stanowią klucz do indywidualnego istnienia.

Zgodnie z ta tezą , Montessori wyróżnia wrażliwe fazy, nazywane również wrażliwymi okresami, dla przystosowania określonych podstawowych umiejętności. Podczas tych faz dziecko interesuje się tylko jednym elementem ze środowiska zewnętrznego, z wyłączeniem pozostałych. Dziecko, by przyswoić określone umiejętności musi je wielokrotnie powtarzać, co też czyni w naturalny dla siebie sposób. 

Fazy charakteryzują się dużą chłonnością umysłu dziecka dla określonych rzeczy przydatnych w nauce. W danej fazie, dana nauka przychodzi z łatwością. Gdy minie okres szczególnej chłonności, osiągnięcia stają się wynikiem żmudnej pracy. Ten czas największego potencjału rozwojowego danej funkcji, psychicznej czy fizycznej, umożliwia jej wykształcenie w jak najpełniejszy sposób.

W rozwoju  dziecka występują poniższe fazy:

• 0 – 6 lat:  Mowa, ruch, zachowania społeczne, porządek: Poznawanie otoczenia przez dotyk rękami i językiem, manipulacja przedmiotami. Wrażliwość na mowę. Tworzenie pojąć i określanie relacji międzyludzkich. Ład zewnętrzny przedkłada się na porządek wewnętrzny.
• 7 – 12 lat: Moralność, sprawiedliwość, dobro i zło, społeczeństwo, wrażliwość na obiektywne właściwości rzeczy: Uświadamianie sobie reguł moralnych, wartości i norm oraz zwrot ku rzeczywistości przedmiotów. Poszukiwanie przyjaźni, potrzeba więzi grupowej. Próba rozpoznawania zasad i praw ustalonych przez dorosłych. Poszukiwanie przywódcy w grupie i posłuszeństwo wobec niego.
• 13 – 18 lat:  Godność osobista, odpowiedzialność społeczna, wiara we własne siły: Odłączanie się od rodziców, szukanie własnych systemów wartości i norm, eksperymentowanie ze swoimi możliwościami, poszukiwanie perspektywy egzystencjalnej.

Maria Montessori dowodziła, że dziecko w okresie przedszkolnym kładzie fundamenty, które niejednokrotnie decydują o jakości jego dalszego  życia.

Fazy wrażliwości posiadają takie cechy jak:

- uniwersalność – każde dziecko przechodzi przez fazy wrażliwości,

- współzależność – powiązanie i wzajemny wpływ na siebie faz wrażliwości różnych funkcji,

- zależność czasowa – każda z faz występuje w określonym wieku dziecka,

- widoczność – pojawianie się symptomów, zauważalne dla dorosłych, możliwość określenia w jakiej fazie wrażliwości znajduje się dziecko.

Do każdej z faz , dobieramy odpowiednie zadania dydaktyczne, opisane poniżej.

Ćwiczenia praktycznego dnia odpowiadają naturalnej potrzebie dziecka, jaką jest aktywne, powtarzające się działanie. Ćwiczenia te prowadzą do rozwoju osobowości i jej integracji. Polegają na wielokrotnym powtarzaniu czynności pozwalających na wykształcenie odpowiednich umiejętności. Wykształcone umiejętności  prowadzą do pełnej samodzielności w życiu codziennym. Bardzo ważne  jest zorganizowanie ćwiczeń w taki sposób, by dziecko samo chciało działać w powtarzalny sposób i aby to działanie sprawiało mu radość  mimo wielokrotnych powtórzeń.

Ćwiczenia praktycznego dnia koordynują i harmonizują ruchy, Zamierzonym efektem ćwiczeń dnia codziennego jest doprowadzenie do stanu, gdy dziecko zapanuje nad swoim ciałem i  będzie zwracać uwagę na dokładność i kompletność działania.

Ćwiczenia praktycznego dnia dotyczą podstawowej samoobsługi oraz obsługi przedmiotów codziennego użytku czy dbałość o  otoczenie.

Cele ćwiczeń praktycznego dnia to:

• zaspokojenie pędu dziecka do ruchu,
• pokierowanie tym ruchem
• doprowadzenie do koordynacji ruchów,
• zintegrowanie osobowości,
• pobudzanie, koordynowanie, upiększanie i harmonizowanie cyklu działania.

Ma to doprowadzić do:

• stopniowego uniezależnienia dziecka od dorosłych,
• podnoszenie pewności siebie
• podnoszenia poczucia własnej wartości,
• rozwijania poczucia odpowiedzialności za otoczenie,
• rozwijania wewnętrznego porządku,
• kształtowania właściwych postaw w życiu społecznym.

Ćwiczenia i zabawy kształtujące zmysły w głównej mierze są podstawową działalnością dziecka, opartą na wyobraźni, którą wykonuje dla własnej przyjemności.  Rozwijają one  i usprawniające niektóre obszary funkcjonowania dziecka. Poprzez te ćwiczenia dziecko lepiej opanowuje świat, bardziej adekwatnie radzi sobie z problemami i lękami, lepiej rozumie siebie i swoje relacje ze światem.  Proponowane zabawy i ćwiczenia można wykorzystać w pracy indywidualnej z dzieckiem, jak również w pracy z mniejszą grupą  dzieci. Dzięki nim możemy poznać możliwości i potrzeby dziecka, a dzięki temu możemy maksymalnie wykorzystać jego naturalny potencjał i stworzyć mu warunki  i możliwości doświadczania w różnych sytuacjach, by usprawniać lub kompensować zaburzone czy też opóźnione funkcje.

Ćwiczenia percepcji wzrokowej są zdolnością rozpoznawania i różnicowania bodźców wzrokowych oraz umiejętnością ich interpretowania. Odpowiedni poziom percepcji wzrokowej umożliwia dziecku łączenie, spostrzeganie i właściwe interpretowanie poprzez obserwację, doświadczenie i działanie. Zdobycie tych umiejętności pozwala na osiągnięcie dojrzałości szkolnej.

Ćwiczenia orientacji zmysłowej, przestrzennej i kierunkowej, to  zdolność do odbioru specyficznych bodźców środowiska, analizy i przekształcenia ich w energię procesu nerwowego. Głównym celem jest dostarczenie bodźców, które pobudzą i uaktywnią zmysły, przygotowując tym samym dziecko do wejścia w kolejny etap rozwoju psychoruchowego.

Praca swobodna na materiale montessoriańskim, pozwala dziecku samodzielnie dotrzeć do tajników wiedzy, doświadczyć zastosowania tej wiedzy. Wbudowany element sprawdzający, pozwala na samodzielna korektę prawidłowości rozwiązań, dokonywania prób poprawkowych itp.

Każda pomoc montessoriańska budzi wyobraźnie dziecka, zaciekawia, prowokuje do pracy i odkrywania nowych możliwości ucząc zarazem porządku i powtarzalności.